آیا وقوع زلزله با طوفان مرتبط است ؟

این روزها با توزیع شایعه ای مبنی بر وقوع زلزله ای بزرگ در تهران در پی طوفانی که اتفاق افتاده است در فضای مجازی، سئوالی اذهان مردم را به خود مشغول کرده است که ایا زلزله با طوفان در ارتباط است ؟ برای پاسخ به این پرسش ، مقاله ای از دکتر مهدی زارع زلزله شناس برجسته کشور و عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله را برایتان انتخاب نموده ایم که به این سئوال می پردازد

——————————————

چرا پس از طوفان خرداد٩٣ در تهران زلزله نيامد؟
يادداشت دكتر مهدي زارع
مجله سرآمد (مجله بنياد نخبگان)
تير١٣٩٣

بعد از ظهر روز ۱۲ خرداد در حدود ساعت ۱۷:۱۰ نگارنده در جلسه ای در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در نزدیکی خیابان ملاصدرا بود که ابتدا صدای وزش باد و بعد تاریک شدن هوا و رفتن برق موجب شد جلسه موقتا تعطیل شود و همه به کنار پنجره ها برویم تا ببینیم چه خبر شده است. وزش باد از هر وزش قبلتر دیده شده ای در تهران شدید تر بود و به وضوع دیده میشد که شاخه های درختان شکسته می شود و رهگذران در کنترل خود در زیر بارش شدید باران و وزش تندباد راحت و در امان نیستند. بعد از جلسه و وقتی از طریق بزرگراه کردستان عازم منزل شدم در تمام مسیر و البته در همه تقاطع ها حالت ویژه حس میشد. به ویژه که اتومبیلهای خرد شدن زیر سقوط تنه های بزرگ درختان به ویژه در خیابانهای مطهری و معلم و چهل و شش متری نارمک موجب تجمع ماموران امداد و البته مردم کنجکاو در پیرامون هر محل حادثه شده بود. در همان مسیر بود که از رادیو شنیدم طوفان تلفات هم داشته (اول اعلام شده ۲ نفر و به تدرج به ۵ نفر افزایش یافت). مجروحان هم تعدادشان به بیش از ۸۰ نفر رسید. آن شب را با دنبال کردن اخبار طوفان و جستجوی عکسها و یادداشتهای شاهدان عینی در اینترنت (به ویژه شبکه های اجتماعی فیس بوک، توئیتر و اینساگرام) گذراندیم و اتفاقا گزارشها و عکسها را مردم و کاربران به سرعت و با کیفیت خوب و اکثرا به دقت در انعکاس مشاهدات خود به اشتراک می گذاشتند.

بامداد روز سه شنبه ۱۳ خرداد بود که وقتی تلفن خود را روشن کردم بلافاصله پیامک ها بر روی گوشی همراه (به صورت عادی و از طریق وایبر) دریافت شد که نشان می داد که از طریق سازمان مدیریت بحران شهر تهران و سازمان مدیریت بحران کشور در حدود نیمه شب در حال تلاش برای برقراری تماس با نگارنده بوده اند تا بپرسند که ماجرای یک پیامک که به سرعت میان مردم و در گوشی های موبایل و تبلت ها دست به دست میشد چیست؟ خود پیامک را نیز برای من فرستاده بودند و در آن از شخص مجهول الهویه ای به نام “علیان” که “رییس پژوهشکده لرزه نگاری تهران” یاد شده بود که وی مدعی است که به دلیل طوفان عصر دوشنبه ۱۲-۳-۹۳ ، گسلهای شهر تهران فعال شده و زمینلرزه ای در ۲۴ ساعت آینده تهران را تخریب خواهد کرد. (چنین پژوهشکده ای با این نام وجود خارجی ندارد!). بلافاصله دست به کار شدم و توضیحی را برای خبرگزاری ها ارسال کردم و در دو گفتگو در رادیو و شبکه خبر برای مردم توضیح دادم که چنین مساله از اسال غیر علمی است و واقعیت ندارد.

اشاره کردم که تا كنون شاهدي علمي براي ربط بين وقوع طوفان به عنوان پيشنشانگر زلزله در دنيا معرفي نشده. ضمنا در نواحي لرزه خيزي مانند كرمان، يزد، زاهدان، سيستان و بلوچستان، كوير لوت و كوير مركزي ايران طوفانهاي متعدد شن در سال رخ مي دهند در پي هيچكدام زمينلرزه مهمي گزارش نشده. زلزله هاي شديد در نواحي لرزه خيزي مانند نواحي ياد شده به دليل جنبايي گسلها در اعماق زمين -معمولا بيش از٨ كيلومتر در ايران- و نه به دليل طوفان در سطح زمين، رخ مي دهند.

نه طوفان و نه هیچ عامل تغییرات سطحی که امکان تاثیر گذاری در پدیده ای ژرف مانند زمینلرزه های شدید و اصلی داشته باشد، تا کنون نه شناخته شده و نه اینکه در تاریخ زمینلرزه های ایران نیز به چنین پدیده ای در مورد هیچیک از زلزله های ایران اشاره ای نشده است. در تمامی ۱۰۳ سال گذشته نیز حتی یک مقاله معتبر علمی نیز در قدیمی ترین مجله زلزله شناسی در دنیا (بولتن انجمن زلزله شناسی آمریکا) منتشر نشده است. یادآوری می شود که بعضی از مناطق ایران ، مانند منجیل، که اساسا به دلایل اقلیمی و جغرافیایی بسیار باد خیز هستند، زمینلرزه ای مانند زلزله ۳۱ خرداد ۶۹ منجیل را تجربه کرده اند ولی اولا این بادها تقریبا به طور دائمی در سال در ماههای مختلف وجود دارند و در ثانی قبل از زلزله ۱۳۶۹ منجیل نیز پدیده ای غیر عادی از قبیل طوفان گزارش نشده بود.

آنها كه هشدار لازم را براي طوفان قابل رديابي ۱۲ خرداد ماه تهران دادند، مسوولند و بايد موضوع پيگيري شود. هشدار غلط براي وقوع توفان در ساعت ٥ بعد از ظهر روز ۱۳ خرداد ماه، نیز محافظه كاري و محكم كاري براي جبران كمكاري روز قبل بود . پس از این اهمال، اعلام هشدار هواي بد و طوفاني براي تقريبا كل كشور هم مشكلي را حل نمي كند و بي اعتمادي مردم را به هشدار هاي علمي در كشور و باور به شایعه و شبه علم را دامن زد و بيشتر كرد که اين مورد هم لازم است پيگيري شود.

به باور نگارنده رفتار باري به هر جهت، غير مسوولانه و نگاه صرفا كارمندي به مسووليتهاي خطير سوانح طبيعي و انسان ساخت، موجب ٥ كشته، ٤٤مجروح، ، ميلياردها تومان خسارت و بي اعتماد مردم به هشدار و حتي مسخره كردن “پيش بيني” (در حد كف بيني و فال بيني؛ ! در برنامه عصر ١٣-٣-٩٣ راديو تهران) شد. افراد يا فردي كه پيامك دروغين و اضطراب زا در مورد “رخداد زلزله در ٢٤ ساعت آينده، بعد از طوفان ارسال كرد (دند) بايد رديابي شود(ند) و در مورد اضطراب اجتماعي كه در مردم برانگيختند در مقابل قانون پاسخ دهند. مشکل ندیدن و هشدار ندادن در مورد توفان ۱۲ خردادبا بهره گیری از ماهواره های هواشناسی، با ذکر اینکه فناوری پیشرفته پیشیابی در دسترس نیست، قابل توجیه نیست. این فناوری از حداقل یک ساعت تا یک و نیم ساعت قبل امکان ردیابی مسیر و زمان تقریبی رسیدن این توفان شن به محدوده تهران را می توانست فراهم کند. این فناوری مربوط به حدود سه دهه قبل در دنیاست. اول بار من استفاده از این فناوری را در دانشگاه صنعتی کارلسروهه آلمان در سال ۱۳۷۰ (۱۹۹۱) دیده ام. در سالهای اخیر هم استفاده از این فناوری را در کشورهایی نظیر مالزی، اندونزی، ترکیه و تایلند را در موسسات مربوط به سوانح طبیعی و هشدار سوانح دیده ام و بر اساس آنچه که می دانیم چنین فناوری در کشور ما نیز در دسترس است.
در پایان ارتباط تغييرات مشاهده شده در يونوسفر (طبقات بالاي اتمسفر) از روزها تا ساعتي قبل از زلزله هاي خيلي بزرگ (بزرگاي بيش از ٨) از دور اقيانوس آرام گزارش شده (يا مورد مناقشه)نیز قابل اشاره است و دو مورد مثال مهم و قابل بحث ؛ تغييرات در امواج الكترومغناطيسي كه از حدود ٦ روز قبل از زلزله ١٩٦٠ شيلي (با بزرگاي ٩.٥! بزرگترين زلزله ثبت شده تاريخ!) رصد شد و تخليه الكتروني از ساعتي قبل از زلزله (با بزرگاي ٩.٠) و سونامي ٢٠١١ ژاپن (كه اين دومي مورد مناقشه وهمچنان مورد بحث است). خوب است علاقمندان اين مباحث را دنبال كنند (ولي اين موارد هم به “طوفان” قبل از زلزله -يا به عنوان پيشنشانگر زلزله) ربطي ندارند.